Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobom, które zostały uznane za niezdolne do pracy częściowo lub całkowicie. Takiej oceny dokonuje lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a następnie, jeżeli osoba ubiegająca się o rentę wniesie zastrzeżenia do oceny lekarza, ponownie zostanie oceniona przez Komisję lekarską ZUS.
Aby być uznanym za niezdolnego do pracy nie wystarczy jednak być po prostu chorym
Wymagane jest natomiast, aby ta choroba uniemożliwiała wykonywanie pracy, do której człowiek posiada kwalifikacje zawodowe. Kwalifikacje te są natomiast rozumiane dwojako. Po pierwsze pod tym pojęciem kryje się praca, do której człowiek posiada papiery, to znaczy która wiąże się z wyuczonym zawodem. Ma tu więc znaczenie to, jaką ktoś skończył szkołę, studia, kurs, itp. Po drugie kwalifikacje zawodowe to też umiejętności nabyte podczas życia zawodowego. Oczywiste przecież jest, że nie zawsze pracuje się w zawodzie wyuczonym i ktoś, kto skończył szkołę w danym kierunku, np. jako fryzjer, ale przez 20 lat pracował jako kucharz, nie ma de facto kwalifikacji fryzjerskich, a kucharskie.
Nie wystarczy być niezdolnym do pracy aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy. Trzeba również spełnić inne warunki wskazane w ustawie o emeryturach i rentach, czyli posiadać odpowiedni staż ubezpieczeniowy oraz spełnić ten warunek, aby niezdolność do pracy powstała w określonym czasie, to jest nie później niż pięć lat od ustania ostatniego okresu ubezpieczenia. Państwo wymaga więc, aby najpierw dana osoba opłacała przez pewien czas składki na ubezpieczenia społeczne, w tym na ubezpieczenie rentowe, a później dopiero może ubiegać się o prawo do renty.
Tymczasem obywatele często o tym zapominają i chcą domagać się uprawnień do renty nawet wówczas, gdy nigdy nie podlegali ubezpieczeniom społecznym, albo nie odprowadzali składek na te ubezpieczenia, mimo istniejącego obowiązku. Obowiązek taki istnieje bowiem nie tylko w razie zatrudnienia na umowie o pracę. Składki na ubezpieczenie społeczne muszą, zgodnie z obowiązującymi przepisami, opłacać też osoby pracujące na podstawie umowy zlecenia, czy też osoby prowadzące własną działalność gospodarczą. Zwłaszcza ta ostatnia grupa społeczna często uchyla się od obowiązku składkowego.
Z jednej strony trudno się dziwić, ponieważ obciążenia, jakie państwo nakłada na przedsiębiorców są naprawdę duże i muszą oni nieraz sporą część swoich dochodów przeznaczać na daniny publiczne. A wiadomo, że w biznesie liczy się jak najwyższy zysk i po to prowadzi się działalność, aby zarabiać. Nikt nie chce oddawać dobrowolnie ciężko zarobionych pieniędzy na rzecz państwa, nawet jeżeli ma później skorzystać z nich w jakiś sposób, np. właśnie pobierając rentę w sytuacji powstania niezdolności do wykonywania pracy.
Niezdolność do pracy może być trwała i występować na stałe, już do końca życia albo też czasowa i wówczas renta przyznawana jest na określony z góry czas. Po upływie tego czasu rencista może domagać się przywrócenia świadczenia na dalszy okres i nie istnieje limit ilości co do przedłużania prawa do renty. Każdy kto dostaje takie świadczenie, ale nie czuje się obłożenie chory, zastanawia się nad tym ile można dorobić do renty, tak aby nie utracić prawa do świadczenia. W zasadzie przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie mają takich ograniczeń i osoba otrzymująca prawo do renty, może pracować w innym zawodzie, nie wymagającym wysiłku w ramach schorzeń, które ma i z tytułu których otrzymała prawo do renty.
Oczywiście ktoś może pracować nawet i we własnym zawodzie, wówczas jednak naraża się na utratę prawa do renty w sytuacji gdy organ rentowy dowie się o tym, że ktoś podejmuje pracę pomimo otrzymywania świadczenia rentowego. Będzie to przecież oznaczało, że organ rentowy i lekarz orzecznik niewłaściwie ocenili takiego petenta, bądź też zostali przez niego wprowadzeni w błąd i w rzeczywistości, biorąc pod uwagę jego prawdziwy stan zdrowia, nie należało mu się przyznanie renty, bo jest zdolny do wykonywania pracy.
